�mit Meri� Yazan

16 Aral�k 1946 �da �stanbul �sk�dar�da do�du. Yazar ve d���n�r Cemil Meri�le, Tarih-Co�rafya ��retmeni, Fevziye Mente�o�lu Meri�in k�z�d�r. �aml�ca K�z Lisesi�ni, �stanbul Edebiyat Fak�ltesi Sosyoloji B�l�m�n� bitirerek ayn� b�l�me asistan oldu.Ayn� b�l�mde Kurumlar Sosyolojisi Anabilim Dal� Ba�kan� olarak g�rev yapt�.

ESERLER�

�mit Meri� Yazan"�n her ikisi de d�rd�nc� bask�ya gelmi� olan Cevdet Pa�a�n�n Toplum ve Devlet G�r��� ve Babam Cemil Meri� adl� iki eseri var. Ayr�ca Sosyoloji Konu�malar��n� derledi. �D�nden Yar�na Sosyoloji� ve �Sosyolojik D���nce Atlas�� adl� �al��malar� yay�na haz�rlan�yor.


Prof. Dr. �mit Meri� Yazan, babas�na g�sterilen ilgiyi yorumlad�:

Cemil Meri� hayranlar�
g�nden g�ne �o�al�yor

TAKD�M
Art�k, Cemil Meri� ismi tefekk�r�n, �ilenin ve bir b�y�k k�lt�r abidesinin sembol�d�r �lkemizde. ��nk�, yoz ve s�� bir ku�atma ile adeta bir ma�araya hapsedilmi� olan bizler, Bat��y� da, Do�u�yu da, Hind�i de, Uzak Do�u�yu da hep ondan ��rendik. O beyinlerimize d���rd��� �tecess�s� ate�i ile bizi fikri bir yenile�meye sevk etmi�, bir k�lt�r ve irfan uyan���na do�ru y�nlendirmi�ti. E�er o olmasayd�, ne �Bu �lke�yi b�ylesine derinden tan�yabilecek, ne de �I��k Do�u�dan Gelir� fikri ile kendimize d�nebilecektik.

Aram�zdan ayr�l���n�n 12. Y�l� m�nasebeti ile, g�nden g�ne b�y�yen Cemil Meri� dalgas�, Cemil Meri� sevdas�, Cemil Meri� ilgisi �zerine, de�erli k�z�, sosyolog Prof. Dr. �mit Meri� Yazan han�mefendi ile sohbet ettik.

SPOTLAR

Cemil Meri�, bug�n 500 bin ki�ilik bir okur kitlesine ula�m��t�r. Bir te�bihle s�ylersek, Cemil Meri� bir �ift�idir, Anadolu bozk�r�na d���nce tohumlar�n� sa�m��t�r ve o tohumlar �imdi filizlenip boy at�yor.

Cemil Meri�in okurlar cemaatini tan�mak, onlar�n �zerinde durmak laz�m. Art�k okurlardan, yazara gitme zaman� gelmi�tir. Bu konuda �ok �zel g�zlemlerim var. Bunlardan en �nemlileri, edilen telefonlar, g�nderilen mektuplar ve babamla ilgili anma toplant�lar�nda bir araya gelen gen� nesillerin yapt��� analizler.

�Seni tan�makla ba�lad� her �ey. Sen kopard�n k�z�lca k�yameti. Ak�llar seninle durdu. Kara zindanda do�an g�ne� sendin. Ma�aradan seninle ��kt�m. G�rmeyen g�zlerim, seninle g�r�r oldu. Ac� �ekmek neymi�, fikir neymi� seninle tan�d�m. �uurumun lambalar�n� yakan sensin.�

T�rkiye projeksiyonsuz ya��yor. Gelecekle ilgili hi� bir ideali yok. Halbuki b�y�k devletleri y�zer y�ll�k, be� y�zer y�ll�k, biner y�ll�k projeleri, hedefleri vard�r. T�rkiye g�n�birlik bir b�cek gibi ya��yor. T�rkiye�nin gelece�ini d���nmesi, gelece�i �zerine projeksiyonlar yapmas� ka��n�lmazd�r.

OLCAY YAZICI

Bilinen bir ger�ek, fakat gen� nesiller a��s�ndan soruyorum. Kimdir o fikrin g�kku�a�� olan, Bat��y� da, Do�u�yu da bizlere ��reten, fikrin b�y�k �ileke�i Cemil Meri�? Onun sadece k�z� de�il, ayn� zamanda g�z�, kula�� olan sizden, bir kere daha rica etsek?

�G�l� tarife ne hacet, ne �i�ektir biliriz!� diye bir s�z�m�z vard�r. Bence art�k Cemil Meri�i anlatman�n, tarif etmenin zaman� ge�mi�tir. ��nk� Cemil Meri�, tariflerin �tesine ge�mi�tir. O eserleri ile bug�n a�a�� yukar� 500 bin ki�ilik bir okur kitlesine ula�m��t�r. Bir te�bihle s�ylersek, Cemil Meri� bir �ift�idir, vatan sath�na, Anadolu
bozk�r�na d���nce tohumlar�n� sa�m��t�r ve o tohumlar �imdi onlarla, y�zlerle ye�eriyor, filiz verip, boy at�yor.
D�� d�nya Cemil Meri�i tan�mak istiyor
B�y�k �ileler �ekilerek, vatan co�rafyas�na dikilen Cemil Meri� �i�ekleri a��yor, diyebiliriz yani?

Evet, diyebiliriz...Bu �i�ekler, topraktan ��km��, boyatm��lard�r. Bu bak�mdan Cemil Meri�in art�k okurlar cemaatini tan�mak, biraz da onun �zerinde durmak laz�m. Art�k okurlardan, yazara gitme zaman� gelmi�tir. Bu okurlar cemaati ile ilgili olarak benim �ok �zel g�zlemlerim var. Bunlardan en �nemlileri de, edilen telefonlar, g�nderilen mektuplar, babamla ilgili anma toplant�lar�nda bir araya gelen gen� nesiller.
1997�nin Aral�k ay�nda Tar�k Zafer Tunaya k�lt�r merkezinde, B�y�k�ehir Belediyesi K�lt�r Dairesi taraf�ndan d�zenlenen toplant�daki konu�ma metinleri �z yay�nlar� taraf�ndan kitapla�t�r�ld�. Ad� ise ilgin�, �Cemil Meri� ve Bu �lkenin �ocuklar�.� Bu okurlar cemaati ile iki senedir temas�m�z� hi� kaybetmedik. Ayda bir defa toplan�yor, bazen Cemil Meri�in eserleri �zerine, Cemil Meri�ten al�nan ilhamla yeni olaylar �zerine g�r�� ve fikir al�� veri�inde bulunuyoruz.
Ayr�ca, Tunus �niversitesi�nin tarih profes�r� Abd�lcemil Temimi�den, Cemil Meri�in Arap�a�ya terc�mesi i�in teklif geldi.
Konu�ma s�ras�nda babam�n ad� ge�ti. Ne yaz�k ki, m�sl�man bir Arap entellekt�eli olarak, muhterem baban�z� tan�m�yorum. Benim gibi di�er Arap d�nyas� da maalesef tan�m�yor. T�rkiye�nin bu kadar �nemli bir yazar�n� tan�mamak, bizler i�in ay�p say�l�r. Baban�z� bana biraz tan�t�n�z, dedi. Ben de peki dedim ve �Bu �lke�yi a�arak ona, �K�talar� ipek bir kuma� gibi keser bi�erdik!...� c�mlesiyle ba�layan b�l�m� okudum. Temimi �ylesine etkilendi, �ylesine be�endi ki bu c�mleyi, l�tfen dedi, baban�zdan bir se�me yap�n�z ve onu vakit ge�irmeden Arap�a�ya terc�me edelim. Arap d�nyas�, 20. Y�zy�l T�rk k�lt�r�n�n yeti�tirdi�i bu irfan adam�n� mutlaka tan�mal�d�r.
Bu m�nasebetle bir y�ld�r Cemil Meri�in Arap�aya �evrilmesi metinleri �zerinde �al���yoruz.
Cemil Meri�e kar�� b�y�k bir ilgi

Ayr�ca T�rk cumhuriyetlerinde de, Cemil Meri�e kar�� b�y�k bir ilgi uyanmaktad�r. Cemil Meri�in, Kazak ve Azerbaycan T�rk�esine terc�mesi yolunda da teklifler var. Yani biz belki Cemil Meri�i d�� d�nyaya yeterince tan�tmad�k, fakat d�� d�nya kendili�inden Cemil Meri�i tan�mak istiyor, bunun i�in s�n�rlar� zorluyor. ��nk� T�rkiye�yi tan�mak demek; bir anlamda Cemil Meri�i tan�mak demektir.
Bu arada Gazeteciler ve Yazarlar Vakf��ndan bir davet ald�m. �20. Y�zy�l T�rk K�lt�r�ne Y�n Verenler� ba�l�kl� bir dizi ba�lat�yorlar. �ahsiyetler aras�nda babam Cemil Meri�in yan� s�ra, Mehmet Akif, Peyami Safa, Necip Faz�l, Yahya Kemal, Ahmet Hamdi Tanp�nar ve Kemal Tahir gibi isimler de bulunuyor.

Bir �ehre, bir k�ye ve bir mahalleye tek bir Cemil Meri� sevdal�s� bile d��m�� ise, o belde zamanla fikri bir tutu�ma ya�ayacak demektir...Gen� Cemil Meri� severler kimlerdir? Ne t�r mektuplar geliyor size Baban�zla ilgili olarak?...

Cemil Meri�i tan�mak iste�i daha �ok yurtd���ndan geliyor. T�rkiye�yi tan�man�n, �nce Cemil Meri�i tan�maktan ge�ti�ine inan�yorlar.
Psikoloji b�l�m�nden mezun bir ��rencinin, Elif �zdemir�in, babam Cemil Meri�le ilgili yazd�klar�n� aktarmak istiyorum. Bir bir profil �izmek i�in.

Elif benim ��rencim. 1997 yaz�nda Amerika�ya gitti. Biliyorsunuz d�nyan�n en b�y�k k�t�phanesi Washington�dad�r. Orada, T�rkiye�den yazar var m� diye ara�t�rm��, bakm�� ki, k�t�phanede �Hint Edebiyat�� var, �Bu �lke� var, �Jurnal� var, �Ma�aradakiler� ver, �I��k Do�u�dan Gelir� var, �K�rk Ambar� var, ��mrandan Uygarl��a� ve �Sosyoloji Konu�malar�� var. Yani, se�meyi bilen her idrak Cemil Meri�i aray�p buluyor.

Yerliden, evrensele a��lmak demek bu olsa gerek?

Evet, evrensellik bu demek...Gelelim, Cemil Meri�in okuyucular cemaatine(�mit han�m �zellikle bu kavram� kullan�yordu. Biz de de�i�tirmedik.) Bunlar�n i�inde yazarlar da var. Cahit Koytak��n yazd��� ilgin� bir �iir var. Ad� �Son Osmanl�.�

Cemil Meri� okurlar�n� daha yak�ndan tan�mak i�in, Tar�k Zafer Tunaya�daki toplant�ya kat�lan, 17 ya��ndaki ��kran �atak��n yazd��� mektubun ilk sayfas�n� okumak istiyorum:
�Say�n �mit Meri� Yazan, g�zel payla��mlara, dorukta mutluluk ve duyumlara vesile oldu�unuz i�in te�ekk�rler. Kendimi hala bir r�yan�n i�inde hissediyorum. Ve oradan sesleniyorum �u an size. Fakat san�r�m her �ey ger�ek, r�yadaki gibi eksiksiz ve g�zel. Ve en �nemlisi art�k ba� rollerden birini de ben oynuyorum. Sizinle, Cemil Meri� g�nlerini payla�t�k. Teneff�s etti�imiz havay�, kitab�, tarihi, heyecanlar� payla�t�k. Y�reklerimiz tek bir y�rek oldu. Beynimizi b�y�tt�k o g�n. Y�reklerimizle birlikte fikirlerimizi, �lk�lerimizi, heyecanlar�m�z� da b�y�tt�k.
T�m bunlar� harflere, kelimelere, c�mlelere hapsettim. Onlar� seslere ba�lad�m. Ben yeni heyecanlar� da yine seslere, kelimelere kilitleyece�im. Benden yeni sesler gelecek kulaklar�n�za.�

Cemil Meri� i�in �eref defteri
Bir de defterim var. Cemil Meri�in �eref defteri. Defterin ilk sayfas�na 4 May�s 1997�de k�z�ma hitaben ��yle bir �ey yazd�m:
�Sevgili Hazal, bu defter Cemil Meri�in fatihi oldu�u serdenge�tilerin defteridir. Ona sahip ��k. ��nk� bu liste, sana b�rakaca��m miras�n hepsinden daha �nemli, daha �l�ms�z ve daha anlaml�d�r. Deden, bu �lkede bir d���nce aristokrasisi yaratt�. Bu listede onlar�n �eref listesini bulacaks�n...�

Daha sonra bu deftere �e�itli isimler, Cemil Meri�le ilgili duygu ve d���ncelerini yazd�. Onlardan birini size okumak istiyorum. Mimar Sinan �niversitesi Sosyoloji B�l�m� ��rencisi, Mahmut �al���r��n yazd�klar� ��yle:
�Seni tan�makla ba�lad� her �ey. Sen kopard�n k�z�lca k�yameti. Ak�llar seninle durdu. Kara zindanda do�an g�ne� sendin. Ma�aradan seninle ��kt�m. G�rmeyen g�zlerim, seninle g�r�r oldu. A�k neymi�, ac� �ekmek neymi�, fikir neymi� seninle tan�d�m. �uurumun lambalar�n� yakan sensin...Seni tan�d�ktan sonra vatans�z, kimliksiz kald�m. Seni tan�d�ktan sonra ruhum boyal� bir ku� oldu. �imdi ben g��ebe bir serseriyim. Havarisiz �sa�y�m...Seni tan�madan �nce �n�mde iki kap� vard�. Biri cinnet, biri �l�md�. �imdi ���nc� bir kap� var: O a�k kap�s�...Kitaplar yaralar�ma �ifa olmaz oldu. Art�k ben de karar verdim kitap olmaya. Seninle b�y�t�yorum ac�m�, h�zn�m� ve kendimi...Ben dergahtan kovulan dervi�im. K�rler seninle g�r�r oldu. Sa��rlar seninle duydular. Dilsizlerse �imdi hatip.!..�

Bir ba�ka ��renci, Yusuf Emre�nin yazd�klar� ise ��yle:
�Utan�yorum ismini yazmaktan, fikrin devasa insan�. Bu nesil ad�na. Bir sarma��k gibi sar�ld�m, a��k oldu�um kitaplar�na. Bu a�k�n b�y�s�n� bana kim yapt�? Bilmiyorum. Ama b�yle bir b�y�ye nesil olarak muhta� oldu�umuzu biliyorum. Sen d�nyaya hi� bir zaman k�r bakmad�n. Bizler ise a��k g�zlerimizle k�r ya�ad�k. Y�llarca bilgiye, k�lt�re kar�� a� ya�ad���m�z i�in, hislerimizi de kaybettik. Okumamakla ve kitaba yabanc� kalmakla, en �iddetli zulm� kendimize reva g�rd�k. Ruhaniyetin kar��s�nda �imdi biz utanmayal�m da, kimler utans�n? Kazanma ad�na hi� bir �eyini bo�a kaybetmedin. Seninle bir defa daha, yoklukta varl�k cilvesinin s�rr�n� anlad�k. Med-cezire maruz kalan s�k�nt�lar�n dalgalar gibi sahilindeki kayalara vuruyor. Ama sen a��nmadan, k�z�n ellerinden tutarak, yoluna devam ediyordun. Biz ise k�ymetini bilemedi�imiz zaman sermayesinin yoklu�undan �ikayet ettik durduk. Az da olsa y�r�yebilseydik, duranlar�n haline a�lamay� ��renecektik. Fakat �imdi kendi halimize bile a�layam�yoruz.

Kapal� g�zlerinle kitaplara selam sark�t�yordun. Son anlar�nda kapal� �uurunla, Muhammet Sevgilim diyordun. A�z�ndan ��kan son c�mleyi duydu�umda, iliklerime kadar titredi�imi hissettim. A�lamad�m dersem, yalan olur. �uurunun kapal� oldu�u bir anda bile, Muhammed Sevgilim diyordun. Ya�asayd�n, s�yledi�in bu c�mle i�in sana k�le olmaya raz� olurdum...�

Bunlar gibi daha y�zlerce mektup var. B�t�n bunlar �unu g�steriyor ki, Cemil Meri�in Anadolu bozk�r�na sa�t��� tohumlar art�k bug�n ��nar gibi boy at�yor.

Meri� soyad� siyasetin �zerindedir

Se�im �ncesinde siyasi �evrelerden size aday olmak i�in teklifler geldi. Fakat, bunlar� kabul etmediniz. Neden? Siyasete so�uk mu bak�yorsunuz?

��rencilerime de s�yledi�im bir c�mle var. O da �udur: Sizler b�t�n partilerin �st�ndesiniz. Kendinizi bir par�aya mahkum ederek, b�t�nden vazge�meyiniz. Sosyolog bir partinin de�il, T�rkiye�nin sosyologu olmal�.
T�rkiye kendi kendisini tan�mayan bir �lke haline gelmi�tir. T�rkiye projeksiyonsuz ya��yor. Gelecekle ilgili hi� bir ideali yok. Halbuki b�y�k devletlerin y�zer y�ll�k, be� y�zer y�ll�k, biner y�ll�k projeleri, idealleri, hedefleri vard�r. T�rkiye ise plans�z, programs�z ve g�n�birlik, adeta bir b�cek gibi ya��yor. T�rkiye�nin gelece�ini d���nmesi, gelece�i �zerine projeksiyonlar yapmas� �artt�r. Yar�nla ilgili planlar bug�nden yap�lmal�. E�er bu yap�lmazsa, yar�nla ilgili �mitlerimiz de olamaz. Sosyologlar�n bu sahada faydal� olaca��na inan�yorum. Fakat, sosyologlar h�k�metlerin de�il, devletin sosyologu olmal�...
Konuya d�nersek, evet, Meri� soyad�n�n siyasile�memesi i�in siyasete at�lmad�m. ��nk� o T�rkiye�nin b�t�n�n� kapsayan ku�at�c� bir isim. Bu isme sayg� g�stermek, benim babama kar�� bir g�revimdir.

Kalemin kutsiyetine inan�yorum

D�nyan�n k���ld���nden ve k�reselle�meden s�z ediliyor. 2000�li y�llarda genel bir d�nya devleti kavram� m� a��rl�k kazanacak, yoksa milli kimlikler mi �n plana ��kacak?

Tabii bu sorunuza homojen bir cevap vermek m�mk�n de�il. �in ve T�rk milleti gibi binlerce y�ldan beri s�regelen milletler vard�r. Avrupa millet bilinci var. Bir de ayr�ca tarih boyunca hi� devlet kurmam�� etnik unsurlar var. Yani globalle�me kar��s�nda milletlerin durumu ne olacak sorusunun cevab� tek olamaz.

Elbette d�nya �ok k���ld�. �lk defa bu kadar k�sa zamanda milletler birbirlerinden haber al�r hale geldi. Ben bilgisayar�ma t�kl�yor ve Avusturya�daki bir profes�rle sosyoloji �zerine konu�abiliyorum. Bu k���msenecek bir �ey de�il. Salise fark� ile fikir al�� veri�inde bulunabiliyoruz. Bu manada elbette d�nya k���ld�. �nsanlar oturdu�u yerden, bilgisayar arac�l��� ile uluslararas� konferans verebiliyor.
Fakat bu anlatt�klar�mdan teknolojiyi �ok y�celtti�im, �vd���m anla��lmas�n. Ben evime bilgisayar almad�m. Hatta �nce daktilo ile yaz�yordum. Onu da b�rakt�m. �imdi sadece elle yaz�yorum. Yani kalemin kutsiyetine inan�r hale geldim. Kalem kutsald�r. ��nk� �zerine yemin edilmi�tir. Bilgisayar bir yerde hain bir ara�. Bir vir�s ��k�yor ve her �eyi, b�t�n bilgiyi, eme�i s�f�rlayabiliyor. Oysa elle yaz�lan bir kelime y�zlerce sene silinmeden saklanabilir.
��phesiz faydal� bir ara�. Fakat ben bug�ne kadar bilgisayar kullanarak, dahiyane bir eser sahibi olmu� tek bir insanla kar��la�mad�m. Fakat insan dahi ise belli �eyleri kullanmak a��s�ndan bilgisayardan istifade edebilir. Zaten d�nyan�n en �nemli bilgileri hi� bir zaman bilgisayarlara y�klenmez.

�l��, de�i�irken �biz� kalmak olmal�

Toplumlar�n de�i�mek ka��n�lmaz durum. Fakat de�i�irken toplumun kendisi kalmas�, bu ana rengi muhafaza etmesi �nemli. De�erli sosyologumuz Prof. Dr. M�mtaz Turhan hoca, �l��y� �biz kalarak de�i�mek ve de�i�irken biz kalmak� �eklinde �zetliyor. Sizce �l�� ve denge nas�l kurulmal�?

Bunun �l��s�n�, mayas�n� hi� bir birey koyamaz. Yaln�z sosyolojik kanun olarak bir hakikat var. O da �udur: hi� bir toplum b�t�n�yle ayn� kalamaz. Ve yine hi� bir toplum b�t�n�yle de�i�emez. Yani de�i�irken ayn� kal�r, ayn� kal�rken de�i�ir. M�mtaz hocan�n �l��s� do�ru. Bu bak�mdan hi� bir ideoloji sonsuz, �l�ms�z de�ildir. Tabii ki dinleri bunun d���nda tutuyorum. S�z konusu olan be�eri ideolojilerdir. Be�eri nizamlar ise daima birbirini a�acakt�r. Sosyal hareketleri bir yerde kontrol etmeniz m�mk�n olmaktan ��kabilir. Kendi kanununu kendi uygular.